Wirus coxsackie
Wirusy Coxsackie – wirusy lityczne z rodziny Picornaviridae, rodzaju Enterovirus (do tej grupy należą też wirusy polio i ECHO). Dzielą się na dwie grupy, Coxsackie A (23 znane wirusy) i Coxsackie B (6 wirusów)[2]. Enterowirusy są drugim rodzajem pod względem częstości wywoływania infekcji wirusowych u człowieka (na pierwszym miejscu są rinowirusy).
Odkrycie
Wirusy Coxsackie zostały po raz pierwszy opisane w 1948 roku podczas badań nad polio. Ich nazwa pochodzi od Coxsackie Town w stanie Nowy Jork, gdzie zostały wyizolowane po raz pierwszy.
Choroby
Najbardziej znaną chorobą wywoływaną przez wirusy Coxsackie A jest choroba dłoni, stóp i jamy ustnej(niepowiązana z zespołem stóp i ust), powszechna choroba wieku dziecięcego, często wywoływana przez Coxsackie A16. W większości przypadków infekcja jest bezobjawowa lub powoduje tylko łagodne objawy. W pozostałej części zakażenie wywołuje krótkotrwałą (7–10 dni) gorączkę i powstanie bolesnych pęcherzy w jamie ustnej, dłoniach lub podeszwach stóp. Do innych chorób wywoływanych przez Coxsackie A zalicza się: ostre krwotoczne zapalenie spojówek (szczególnie A24), herpanginę, biegunkę niemowląt oraz niezakaźne zapalenie opon mózgowych (zarówno przez Coxsackie A i B)[potrzebne źródło].
Wirusy Coxsackie B wywołują także zakaźne zapalenie mięśnia sercowego, zakaźne zapalenie osierdzia, pleurodynię i wieloukładową chorobę noworodków. Aby zdiagnozować zapalenie mięśnia sercowego dokonuje się biopsji serca.
Przypisy
- Skocz do góry ↑ wirusy Coxsackie. Słownik terminów biologicznych PWN – aneks. [dostęp 2013-12-27].
- Skocz do góry ↑ choroby enterowirusowe. Medycyna praktyczna. [dostęp 2013-12-27].
- Skocz do góry ↑ wirusy Coxsackie. Serwis Tłumacza – O bełkocie w medycynie. [dostęp 2013-12-27].
Choroby wywoływane przez enterowirusy są bardzo zróżnicowane. Najczęściej występują objawy ze strony skóry i błon śluzowych, rzadziej mięśni i układu nerwowego. Towarzyszą im zwykle objawy ogólne, takie jak gorączka i objawy grypopodobne. Większość zakażeń przebiega bezobjawowo albo w postaci ostrych chorób gorączkowych bez specyficznych objawów (jako tzw. letnia grypa).
Do grupy enterowirusów zalicza się wirusy Coxsackie A (23 wirusy), Coxsackie B (6), ECHO (31 serotypów) oraz nowo odkrywane enterowirusy oznaczane kolejnymi numerami, np. Enterowirus 68, 69, 70 i 71. Do enterowirusów zalicza się także wirusy powodujące poliomyelitis (chorobę Heinego i Medina) oraz wirusowe zapalenie wątroby typu A (tzw. żółtaczkę pokarmową).
Jak często występują choroby enterowirusowe?
Zakażenia są powszechne, szczególnie w wieku dziecięcym. Mają charakter sezonowy i występują najczęściej w miesiącach letnich i jesiennych. Źródłem zakażenia może być: zakażony człowiek, nosiciele (osoby z upośledzoną odpornością) lub kąpiel w niedezynfekowanych zbiornikach wodnych. Głównymi przenosicielami choroby są osoby zakażone bezobjawowo! Zakażenie następuje drogą pokarmową (choroba brudnych rąk), kropelkową bądź kontaktową. Choroba ma ciężki przebieg u noworodków i niemowląt (jeśli matka nie przekazała swoistych przeciwciał).
Jak się objawiają choroby enterowirusowe?
Większość zakażeń przebiega bezobjawowo albo w postaci ostrych chorób gorączkowych bez specyficznej symptomatologii. Enterowirusy prawie nigdy nie wywołują zapalenia oskrzeli, ucha i nosa. Zakażenia mogą być przyczyną różnych wysypek: różyczkopodobnych, odropodobnych, pęcherzykowatych, wybroczynowych i pokrzywkopodobnych. Często występuje ostre zapalenie gardła, tzw. herpangina. Na łukach podniebiennych, podniebieniu miękkim i języczku występują małe pęcherzyki lub grudki wielkości główki szpilki, nierzadko krwotoczne. Zmiany zwykle nie występują na migdałkach. Pacjenci skarżą się na ból gardła przez 5–7 dni. Typową enterowirusową chorobą jest tzw. choroba dłoni, stóp i ust (ang. hand, foot and mouth disease [HFMD]). Oprócz objawów zapalenia gardła (herpanginy) pęcherzyki bądź grudki pojawiają się na dłoniach i stopach. Choroba trwa mniej więcej tydzień; ustępuje samoistnie. Krwotoczne zapalenie spojówek objawia się występowaniem wylewów podspojówkowych.
Ponadto enterowirusy są najczęstszą przyczyną wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych oraz rzadko zapalenia mózgu. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych występuje sporadycznie lub w ogniskach epidemicznych ze szczytem zachorowań w sierpniu, wrześniu i październiku. Choroba objawia się wysoką gorączką, bólami głowy, gałek ocznych, mięśni, wymiotami, sztywnością karku oraz światłowstrętem. Rzadko występuje zapalenie osierdzia i mięśnia sercowego u dzieci starszych. Rozpoznanie należy uwzględnić, jeżeli w przebiegu gorączkowej choroby nagle pojawiają się: duszność, bóle przedsercowe, wymioty i zaburzenia rytmu serca z przyspieszeniem akcji serca. U dorosłych objawami zakażenia enterowirusowego mogą być bardzo silne kłujące bóle mięśni brzucha i klatki piersiowej trwające od 2–3 dni, (tzw. epidemiczny ból mięśni – myalgia epidemica albo inaczej pleurodynia).
Przebieg zakażeń enterowirusowych jest najczęściej łagodny, bez powikłań. Dotyczy to także zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. U noworodków zakażenia wirusami Coxsackie przebiegają o wiele ciężej niż u starszych dzieci i dorosłych. Poważniejsze rokowanie dotyczy przypadków zapalenia mózgu i mięśnia sercowego.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
Konsultacja u lekarza jest wskazana ze względu na różnicowanie z innymi chorobami oraz ustalenia wskazań do wykonania badań dodatkowych i potrzeby leczenia. Najpilniejsze i najważniejsze jest rozpoznanie ewentualnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, jeżeli objawy obecne u pacjenta nasuwają podejrzenie tej choroby – tę diagnozę można ustalić jedynie w warunkach szpitalnych.
Jak lekarz stawia diagnozę?
Najczęściej na podstawie występowania objawów klinicznych oraz wywiadu (sezon zachorowań, epidemia). Badania dodatkowe mają głównie znaczenie u pacjentów wymagających hospitalizacji. W razie podejrzenia zapalenia opon mózgowych lub mózgu konieczne może być wykonanie punkcji lędźwiowej.
Badania polegające na wykrywaniu specyficznych przeciwciał nie mają dużego znaczenia ze względu na dużą różnorodność typów wirusów i możliwe krzyżowe reakcje. Najbardziej miarodajne jest oznaczanie wirusowego RNA metodą PCR. Wirusy można hodować z płynu mózgowo-rdzeniowego, kału i płynu osierdziowego. Wyjaśnienie przyczyny zachorowania ma znaczenie przede wszystkim epidemiologiczne, a nie kliniczno-lecznicze.
Jakie są sposoby leczenia?
Nie ma specyficznego leczenia. Najczęściej pacjentów leczy się objawowo lekami przeciwbólowymi i przeciwgorączkowymi. W przypadku zachorowania na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu, mięśnia sercowego oraz zachorowań u noworodków i niemowląt konieczne jest leczenie szpitalne. U noworodków i osób z niedoborami przeciwciał (agammaglobulinemia) korzystny wpływ może mieć podanie dożylnych preparatów immunoglobulin (intravenous immune globulin; IVIG). Zakażenia enterowirusami nie stwarzają ryzyka nadkażeń bakteryjnych. Antybiotyki są nieskuteczne.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Choroba zwykle ustępuje samoistnie i najczęściej bez powikłań. Odporność po przechorowaniu jest specyficzna i dotyczy z reguły konkretnego szczepu wirusa. Dlatego możliwe są wielokrotne zachorowania z podobnymi objawami, które za każdym razem wywoływane są innymi wirusami. Trwałe powikłania występują najczęściej u noworodków i niemowląt, zwłaszcza po przebyciu zapalenia mózgu i mięśnia sercowego. Szczególnie złe rokowanie dotyczy zachorowań wywoływanych przez Enterowirusy 68, 69, 70 i 71 (w Polsce dotychczas niewykrywane). Grupą specjalnego ryzyka są pacjenci z wrodzonymi niedoborami przeciwciał IgG (agammaglobulinemia).
Co trzeba zrobić po zakończeniu leczenia?
Po ustąpieniu objawów i w przypadkach bez powikłań można powrócić do normalnej aktywności życiowej. W przypadku wystąpienia powikłań konieczna może być rekonwalescencja i rehabilitacja.
Co robić, aby uniknąć zachorowania?
Z wyjątkiem szczepionek przeciwko wirusom polio i wirusowemu zapaleniu wątroby typu A nie są dostępne szczepionki przeciwko innym typom enterowirusów. Zakażenia nie można uniknąć, ale można zmniejszyć jego ryzyko przez skrupulatne przestrzeganie zasad higieny – szczególnie mycie rąk i unikanie kąpieli w małych naturalnych zbiornikach wodnych (stawy).